Kamu kurumları tarafından kullanılan yerinde inceleme yetkisinin takdire dayalı niteliği, incelemelerin yönergelerden veya gözetimden yoksun olabileceği ve bunun da tutarsız ve keyfi uygulamalara yol açabileceği endişelerinden kaynaklanan eleştirilerle karşı karşıya kalmaktadır. Anayasa Mahkemesi, Rekabet Kurumu'nun yerinde inceleme yetkisinin hukuka uygunluğuna ilişkin 2019/40991 sayılı kararı ile ("Karar"), yerinde incelemelerin Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda ("Anayasa") düzenlenen ve temel bir hak olan konut dokunulmazlığına aykırı olduğu sonucuna vararak bu konuda emsal oluşturmuştur.
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun'un ("RKHK") 15. maddesi Rekabet Kurulu'na ("Kurul"), gerekli gördüğü hallerde, teşebbüs ve teşebbüs birliklerinde yerinde inceleme de dahil olmak üzere incelemelerde bulunma yetkisi vermektedir.
Kurul'un gerçekleştirdiği yerinde inceleme nedeniyle haklarının ihlal edildiğini iddia eden bir teşebbüs tarafından yapılan bireysel başvuru üzerine Anayasa Mahkemesi, başvuruyu konut kavramı açısından incelemiştir. Buna göre Anayasa Mahkemesi, işyerlerinin konut kapsamına girip girmediğini değerlendirmiş ve bireysel çalışma odası veya ofis gibi yerlerin işyerinin aleniyeti dışında kaldığını, mahremiyet ve koruma açısından konut kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Diğer yandan, işyerinde serbestçe girilebilen çalışma veya konferans salonları gibi herkese açık yerlerin bu kapsama girmediğini değerlendirmiştir.
Bu çerçevede Anayasa Mahkemesi, aşağıdaki istisnalar dışında, Anayasa'nın hiçbir konuta girilemeyeceğini, arama yapılamayacağını ve buradaki eşyaya el konulamayacağını vurguladığını belirtmiştir:
(i) milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı ile; ya da
(ii) yine yukarıda belirtilen gerekçelerle, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri ile.
Bu bağlamda Anayasa Mahkemesi, RKHK’nın Kurul'a yerinde inceleme yapma yetkisi vermesine rağmen, bu hükmün Anayasa'da düzenlenen konut dokunulmazlığının sınırlandırılma halleri ile uyumlu olmadığı sonucuna varmıştır.
Anayasa Mahkemesi Kararı RKHK’nın 15. maddesini değiştirmemekte ve halihazırda sadece davanın taraflarını ilgilendirmektedir. Ancak ilgili karar, bu sorunun çözümü için Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne ("Meclis") bildirimde bulunulmasını da içermektedir. Meclis ise henüz RKHK’da herhangi bir değişiklik yapmamıştır.
Türkiye'de ilgili kanun hükümleri uyarınca yerinde inceleme yetkisi bulunan tek merci Kurul değildir. Örneğin, 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu'nun 59/1 maddesi uyarınca Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (“BTK”), gerekli gördüğü hallerde, mahallinde inceleme ve denetim yapmaya veya yaptırmaya yetkilidir. Ek olarak kolluk kuvvetleri, yerinde inceleme sırasında BTK’ya yardımda bulunmakla yükümlüdür.
Yerinde inceleme yetkisi verilen bir diğer kurum ise Kişisel Verileri Koruma Kurumu'dur. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'nun 15/3 maddesi uyarınca veri sorumluları, gerekli hallerde Kişisel Verileri Koruma Kurumu'nun yerinde inceleme gerçekleştirmesine imkân sağlamakla yükümlüdür.
Anayasa Mahkemesi'nin Kararı ve Karar’ın Meclis'e bildirilmesi durumu dikkate alındığında, yerinde incelemelerin işleyişinin meşru ve amaca uygun bir şekilde değişmesi beklenmektedir.
Yazarlar: Hatice Ekici Tağa, Sümeyye Uçar, Begüm Alara Şahinkaya, Göksu Tuğrul